گزارش جلسه دفاع پایان‌نامه جناب آقای مهدی مهربانی
۱۷ فروردین ۱۴۰۰
به حول و قوه الهی جلسه دفاع پایان‌نامه جناب آقای مهدی مهربانی، مقطع کارشناسی‌ارشد، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش تاریخ و تمدن اسلامی چهارشنبه ۲۷ اسفند ۱۳۹۹ ساعت ۱۰ صبح در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع پایان‌نامه: عبرت‌های فرهنگی بر اساس کتاب تمدن اسلامی در قرن چهارم آدام متز.
استاد راهنما: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر امیرمحسن عرفان.
استاد مشاور: جناب آقای پرهیزکاری.
استاد داور: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدجواد واعظی.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از پایان‌نامه پرداخت.
در ادامه داوران محترم نظراتشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به دفاع از رساله پرداختند. و سپس اساتید برای نمره دانشجو به شور نشسته و بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.
چکیده پایان‌نامه
باتوجه به اهمیت عبرت‌گیری از تاریخ، یکی از دوره‌های بسیار قابل اهمیت، قرن چهارم هجری جامعه مسلمین است که در زبان مستشرقان به رنسانس اسلامی معروف شده است. یکی از نوشته‌های مهم مستشرقان در باب تمدن اسلامی قرن چهارم، کتاب آدام متز می‌باشد که به زبان‌های انگلیسی، عربی و فارسی ترجمه شده و توجه فراوان تمدن‌پژوهان را در حوزه تاریخ اجتماعی مسلمانان به خود جلب کرده است. کتاب یاد شده برای اولین‌بار وارد تاریخ اجتماعی مسلمانان گردیده که قبل از آن، تجربه‌ای دراین زمینه، نزد مسلمانان وجود ندارد.
این تحقیق به گزاره‌های فرهنگی و مصادیق مرتبط با آن پرداخته و می‌کوشد تا به این پرسش اصلی و اساسی پاسخ دهد که با توجه به کتاب تمدن اسلامی قرن چهارم هجری آدام متز چه عبرت‌های فرهنگی می‌توان استخراج کرد؟ و عبرت‌شناسی تاریخی چیست و چگونه انجام می‌گیرد؟ عبرت‌های فرهنگی معطوف به علوم و نهادهای علمی واقدامات زمامداران و حاکمان در زمینه فرهنگی با توجه به کتاب تمدن اسلامی قرن چهارم هجری آدام متز چیست؟ عبرت‌های فرهنگی معطوف به تساحل وتسامح مذهبی با توجه به کتاب تمدن اسلامی قرن چهارم هجری آدام متز چیست؟
در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی به بررسی داده‌های گردآوری شده پرداخته، که به‌طور اجمال می‌توان به این محتویات اشاره کرد:
۱. تبیین آثار و برکات عبرت‌شناسی تاریخی وضررورت مطالعه تاریخ با نگاه عبرت‌شناسی در فصل دوم.
۲. ملاک گزینش‌ها با توجه به آموزه‌های اسلام باید براساس توانمندی افراد، به علاوه تعهد، تقوا، عدالت، شجاعت باشد، که در مواردی به این آموزها عمل می‌کنند که در فصل سوم به آن پرداخته شده است. و تساهل و تسامح در انتخاب افراد شایسته از محتویات این فصل می‌باشد. و در فصل چهارم به گزارش‌های آدام متز درباره عدم تحقق کامل این آموزه‌های اسلامی را نشان می‌دهد. عبرت‌هایی فرهنگی که در رفتار غیر اسلامی زمامداران و مردم محقق می‌شود و در فصل چهارم به تفصیل به آن پرداخته شده است عبارت‌اند از: اختلافات مذهبی و تعصبات قومی و نژادی، اشرافیت دولتی از طرف زمامداران، استحاله فرهنگی و از همه مهم تر نهادینه شدن فرهنگ دنیا گرایی میان احاد جامعه و… .
۳. اقدامات علمی حاکمان و عدم تفتیش عقاید در به کار گیری کارگزاران، اهتمام ویژه به علم و دانش، تأسیس مراکز علمی و تأمین منابع مالی آن، رقابت فرهنگی دولت‌های مسلمان و به کارگیری عالمان در مناسب دولتی در بعضی از دولت‌ها آثار خوبی در فرهنگ اجتماعی و مانایی فرهنگ اسلامی داشته که فصل سوم به این موارد اختصاص دارد. و در مقابل اشرافیت دولتی و در مواردی دوری از فرهنگ شایسته‌سالاری و نهادینه شدن فرهنگ دنیاگرایی میان زمامداران و عامه مردم منجر به انحطاط فرهنگ اسلامی گردید و فصل چهارم به این موارد اشاره دارد.
واژگان کلیدی
عبرت‌های فرهنگی، تمدن اسلامی، قرن چهارم هجری، آدام متز.
