گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای محمد محمدی‌فر
۲ آذر ۱۴۰۰
به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای محمد محمدی‌فر، مقطع دکتری، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش تاریخ و تمدن اسلامی پنجشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۰ ساعت ۱۴:۳۰ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع رساله: نقش خواجه نصیرالدین طوسی در بازسازی فرهنگ و تمدن اسلامی در شرق جهان اسلام (با تأکید بر مجمع الآداب فی معجم الالقاب).
استاد راهنما: جناب آقای دکتر بیات.
اساتید مشاور: حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عرفان.
اساتید داور: جناب آقای دکتر سیدضیاءالدین میرمحمدی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حبیب الله بابایی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر علی الهی‌تبار.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش‌دفاع پرداخت.
در ادامه داوران محترم به نقد رساله پرداخته و نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به نقد داوران پاسخ داده و یا برخی را پذیرفتند تا اصلاح شود. سپس اساتید به جهت ارزشیابی رساله به شور نشسته و نمره را مشخص نمودند. به بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.
چکیده رساله
پژوهش حاضر می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف نهادینه‌سازی رویکرد فرهنگی و تمدنی پیرامون شخصیت‌های تاریخی و دانشی، جایگاه مطالعات تاریخی صرف به مطالعات تمدن‌محور را، ارتقاء دهد. ازاین‌رو، تلاش شده تا با حفظ این ضرورت، نقش تمدنی خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان یکی از چهره‌های ممتاز قرن هفتم را مورد بازکاوی قرار دهد. برآیند این کاوش نشان داد که این شخصیت علمی با درک هوشمندانه اولویت‌ها، در شرایط بحرانی پس از حمله مغول، توانست بحران تمدنی که تمدن اسلامی با آن روبرو بود را مدیریت نموده و با پدیدآوردن امنیت در عرصه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و به خصوص فرهنگی، اوضاع را تثبیت نماید.
مورد‌کاوی‌ها نشان می‌دهد که خواجه نصیر پیش از حمله مغول، برخوردار از ذهنیت و بینشی تمدنی بوده است. کتاب اخلاق ناصری به عنوان یکی از منابع غنی با محتویات ارزنده تمدنی گواه بر این مسئله است. همین امر موجب شد تا پس از پیوستن به مغولان، زمینه پیاده‌سازی این داشته‌ها، برایش فراهم شود. وی با درک این مسئله که رها کردن اسلام و مسلمانان در برابر این قوم طاغی، عاقبتی شوم برای تمدن اسلامی درپی خواهد داشت؛ تصمیم گرفت با پذیرش دعوت خان مغول به آنان ملحق شود. وی با نفوذ به بدنه دربار مغول نه به عنوان وزیر؛ بلکه به عنوان سیاست‌مداری در سایه، به تصمیم‌سازی برای هلاکو پرداخت.
کنترل خوی وحشی مغولان و مدیریت انتقال نرم قدرت از عباسیان به آنان با هدف جلوگیری از تلفات و ویرانی‌های کمتر، قانع ساختن هلاکو به ساخت رصدخانه و قبولاندن هزینه‌های سنگین آن به وی، فراخوانی گسترده اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی به شهر مراغه جهت بازسازی فرهنگ و تمدن اسلامی و پیشبرد علوم با راضی ساختن هلاکو به این امر، در کنار نجات جان مردم، علما و اندیشمندان، حفظ میراث مکتوب اسلامی با گرفتن مجوز ریاست اوقاف از هلاکو و تأسیس کتابخانه‌ای عظیم در مراغه، جملگی از مهم‌ترین کنش‌گری‌های تمدنی وی به شمار می‌روند. این موارد و نمونه‌های قابل تحسین دیگر، همگی شواهد و قرائنی متقن بر رفتار مسئولانه تمدنی این اندیشمند نامی ایرانی است. به گمان نگارنده، حاصل این مسئولیت‌پذیری تنها بازگشت هویت اسلامی به مسلمانان و هویت ایرانی به ایرانیان نبود؛ بلکه خدای متعال با ایجاد برکت در این اقدامات به‌موقع و خالصانه، زمینه اسلام آوردن قومی که کمر به نابودی آن بسته بودند، فراهم آورد.
واژگان کلیدی
خواجه نصیرالدین طوسی، فرهنگ، تمدن، مغول.
