گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای محمدحسین توکلیان

به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای محمدحسین توکلیان، مقطع دکتری، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش تاریخ و تمدن اسلامی چهارشنبه ۲۷ فروردین ۹۹ ساعت ۱۰ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید

موضوع رساله: اصل مصالحه و مدارا در سیره معصومان (ع) (مبانی، اصول، اهداف و روش ها).

استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی الهامی.

اساتید مشاور: حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمید رضا مطهری و حجت الاسلام و المسلمین دکتر امیرمحسن عرفان.

اساتید داور: جناب آقای دکتر پرهیزکاری، جناب آقای دکتر دانش کیا، جناب آقای دکتر منصور داداش نژاد.

جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش دفاع پرداخت.

در ادامه داوران محترم نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به دفاع از رساله پرداختند. و سپس اساتید برای نمره دانشجو به شور نشسته و بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.

چکیده
اصل “مصالحه و مدارا در برابر مخالفان” از اصول بسیار مهم در سیره سیاسی ـ اجتماعی پیامبر اکرم و امامان معصوم(ع) می‌باشد. روایات بسیاری در تشویق و ترغیب به مدارا با مخالفان و ترک مشاجره، مخاصمه و خشونت با آنان در منابع حدیثی شیعه وجود دارد. سیره عملی معصومان(ع) نیز گواه بر این نوع نگرش بوده است. کثرت آیات و روایات و نیز گزارش‌های تاریخی از زندگی معصومان(ع) در مصالحه و مدارا با مخالفان به حدی است که آن را به یک اصل در سیره آنان بدل می‌سازد. مبانی نظری، عقلی و عقیدتی، زیر بنای این اصل را تشکیل می‌دهند که مهم‌ترین آنها خدا محوری، عدالت محوری، کرامت انسان، عقل‌گرایی و… است. اصولی همچون: دعوت و هدایتگری، حرمت و تکریم انسان، حفظ اجتماع، قداست زیستن و… نیز به مثابه دستورالعمل‌ها و راهنماهای کلی که نقش هادی و راهنما داشته و ریشه در واقعیت‌ها و مبانی دارند، به نظر، عقیده یا کنش و رفتار معصومان(ع) در مصالحه و مدارا با مخالفان خویش جهت می‌دهند. معصومان(ع) نیز با این مبانی و دستور العمل‌ها، با هدف حفظ دین، اهتمام به رسالت هدایت‌گری، تألیف قلوب، مواجهه با گسست‌های اجتماعی، حفظ جان مسلمانان و… و با روش‌هایی همچون دیدار و ملاقات، مذاکره، مکاتبه، انعقاد قرارداد صلح، به کار بستن اصل تغافل، رعایت ادب در رفتار و سخن و نهی از ناسزاگویی، ابراز عملی محبت به مخالفان و تکریم آنها از این اصل بهره ‌می‌بردند. نوشتار حاضر با هدف تبیین این اصل، با رویکرد تاریخی و بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی با استناد به منابع اصیل تاریخ و سیره به بررسی سیره معصومان(ع) پرداخته است. نتیجه و دستاوردی که از استقصای منابع به دست آمد این است که معصومان(ع) در امور شخصی و نیز اموری که مصلحت بقای اصل اسلام و حفظ نظام و یکپارچگی جامعه اسلامی در آن وجود داشت، از خود مدارا نشان می‌دادند. از طرفی، اموری که به مصلحت اسلام و جامعه اسلامی نبوده و یا موجب تضعیف دین، سلطه دشمنان اسلام، تعطیلی حدود الهی و بدعت در دین بود، مصالحه و مدارا با احدی را روا ندانسته و برخوردی قاطع و همراه با خشونت داشتند.

واژگان کلیدی
اصل، مصالحه، مدارا، معصومان، سیره، مخالفان.