گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای حسن شفیعی کمال‌آبادی
۱۷ اسفند ۱۳۹۹
به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای حسن شفیعی کمال‌آبادی، مقطع دکتری، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش تاریخ و تمدن اسلامی چهارشنبه ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ ساعت ۱۷ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع رساله: چیستی، اهداف و ویژگیهای تاریخ از منظر امام علی(ع) با تأکید بر نهج‌البلاغه.
استاد راهنما: جناب آقای دکتر دانش‌کیا.
اساتید مشاور: جناب آقای مجد فقیهی
اساتید داور: جناب آقای دکتر سید ضیاءالدین میرمحمدی، جناب آقای دکتر علی بیات، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عرفان.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش‌دفاع پرداخت.
در ادامه داوران محترم به نقد رساله پرداخته و نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به نقد داوران پاسخ داده و یا برخی را پذیرفتند تا اصلاح شود. سپس اساتید به جهت ارزشیابی رساله به شور نشسته و نمره را مشخص نمودند. به بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.
چکیده رساله
بررسی و شناخت چیستی، اهداف و ویژگیهای تاریخ از منظر امام علی علیه السلام مسئله اساسی این پژوهش بوده که در چند بخش مختلف دنبال می‌شود. در یک بخش گزارشهای منتخب تاریخی با تکیه بر نهج‌البلاغه شامل وقایع تاریخی دوره انبیاء گذشته و وقایع دوره اسلامی تا پایان دوره خلفای نخستین بررسی و ذکر شده است. بی‌شک تبیین و فهم وقایع نقل شده توسط امام در موضوعات متفاوت برای بررسی چیستی و اهداف تاریخ بسیار کارگشا می‌باشد. در ادامه منابع گزارشهای تاریخی امیرالمؤمنین علیه السلام که شامل قرآن، تعالیم ویژه نبوی، سنت و سیره نبوی، سیر و تدبر در آثار تاریخی و مشاهدات و تجربه‌های شخصی به جهت اثبات گزارش‌ها نقل می‌شود؛ تا در ویژگیهای تاریخی مورد استفاده قرار گیرد. شناخت و درک صحیح دیدگاه آن حضرت به تاریخ و وقایع تاریخی و چگونگی آن برای روشن شدن ابعاد رشته تاریخ راهگشا بوده و در شیوه‌های بهره‌مندی از تاریخ کارآمد است. به طوری که از دید امام دستیابی به تاریخ گذشته و گزارشهای مربوط به وقایع تاریخی به شرط بهره‌گیری از منابع معتبر مقدور است. در بخش سوم چیستی و اهداف تاریخ در اندیشه امیرالمؤمنین با استفاده از واژگان دارای مفهوم تاریخ دنبال شده و با دستیابی به میدان واژگانی مترادف و هم معنا با تاریخ از منظر امام چسیتی تاریخ محقق می‌شود، در ادامه جایگاه و اهداف تاریخ و شرایط و راهکارهای بهره‌برداری از گزارشهای تاریخی از منظر آن حضرت مورد تبیین قرار گرفته و اهمیت تاریخ در نزد آن حضرت اثبات می‌شود. بهره‌گیری از تجربیات تاریخی امتها و انسان‌های گذشته در کنار مشاهده آثار برجای مانده و توصیه مبنی بر بهره‌برداری از مطالعه تاریخ و سرنوشت حکومتهای گذشته رویکرد امام به تاریخ که براساس هدایت و تعالی فرد و جامعه است را روشن میسازد. امام علی علیه السلام از سه قسم تاریخ یعنی تاریخ در معنای نقلی، و تاریخ در معنای تحلیلی و در مواردی تاریخ در معنای فلسفه تاریخ یاد کرده و وقایع تاریخی را نه تنها تصادفی، اتفاقی و بی‌ضابطه نمی‌داند، بلکه برای آن قانونمندی را ذکر می‌کند که دارای منشاء الهی، جهان شمولی می‌باشد. آن حضرت برای بهره‌برداری و استفاده مفیدتر از تاریخ این منبع انسان ساز، شرایط و راهکارهایی ارائه می‌دهند. در بخش چهارم ویژگیهای گزارشهای تاریخی امیرالمؤمنین علیه السلام با تأکید بر سه گونه ویژگیهای نگرشی، روشی و موضوعی و محتوائی ذکر شده و ذیل هریک ویژگیهای خاص شمرده شده است. در ویژگیهای نگرشی، توحیدی بودن تاریخ؛ قانونمندی؛ اختیار و آزادی و عبرت‌گیری از سرگذشت پیشینیان موارد برجسته می‌باشند. در ویژگیهای روشی نیز هدف محوری؛ استناد به آیات الهی و روایات نبوی؛ علت‌گرایی تاریخ؛ جامع‌نگری؛ مردم‌گرایی از گزارشهای تاریخی امام قابل استخراج است. در ویژگیهای موضوعی و محتوائی نیز تاریخ پیامبران و اقوام گذشته؛ تاریخ اسلام، تبیین سیره و سنت پیامبر، تبیین فتنه‌های تاریخی و اجتماعی از جمله مهمترین موارد در گزارشهای تاریخی حضرت علی علیه السلام به شمار می‌رود. بیان سنتهای الهی نیز از دیگر ویژگیهای گزارشگری آن حضرت می‌باشد.
واژگان کلیدی
چیستی، اهداف، ویژگی، تاریخ، امام علی علیه السلام، نهج‌البلاغه.
