گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای حسین ایمانی مقدم
۵ آذر ۱۴۰۳
گزارش جلسه دفاع رساله جناب آقای حسین ایمانی مقدم
به حول و قوه الهی جلسه دفاع رساله جناب آقای حسین ایمانی مقدم، مقطع دکتری، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری اسلام پنجشنبه ۰۱ آذر ۱۴۰۳ ساعت ۹:۳۰ صبح در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع رساله: استکشاف و ارزیابی تاثیرپذیری جریان نومعتزله شبه قاره هند و ایران و مصر از اندیشه های شاه ولی الله دهلوی (با تاکید بر نظرات سرسید احمدخان، اقبال لاهوری، عبدالکریم سروش و ابوزید).
اساتید راهنما: حجت الاسلام و المسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه و جناب آقای دکتر ابوذر رجبی.
استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین دکتر جعفری هرندی.
اساتید داور: حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد عرب صالحی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدصفر جبرائیلی، جناب آقای دکتر حسن یوسفیان.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از رساله و انجام اصلاحات درخواستی اساتید محترم داوران در جلسه پیش‌دفاع پرداخت.
در ادامه داوران محترم به نقد رساله پرداخته و نظرات خودشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به نقد داوران پاسخ داده و یا برخی را پذیرفتند تا اصلاح شود. سپس اساتید به جهت ارزشیابی رساله به شور نشسته و نمره را مشخص نمودند. به بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت و در آخر سوگندنامه توسط دانشجو خوانده شد.
چکیده رساله:
یکی از مهم‌‌ترین مباحث دین‌شناسی؛ تبیین ماهیت، کیفیت و محدوده دین الهی است. در طول تاریخ اسلام تبیین‌های متعددی از طرف متکلمان و حکما و عرفای اسلامی در اینباره مطرح شده و می‌شود. مسائلی نظیر: جایگاه عقل و نقل در دین، گوهر و صدف در دین، دین حداقلی یا حداکثری، آیا دین شامل همه حوزههای فردی، اجتماعی، عبادی و قضائی و بین‌المللی می‌شود؟، آیا دین تاریخمند و مکانمند است؟
یکی از این جریانات فکری که در این مسئله نظراتی را ارائه داده است، نومعتزله است که در طی یک سده اخیر بسان اسلاف معتزله خویش، بر عقل گرایی در فهم دین تاکید دارد و توانسته است جای پای خود را در جهان اسلام باز نماید و شخصیتهایی را به سوی خود بکشاند. ایشان از جهتی تعلق قلبی به دین داشته و از جهتی متاثر از علم گرایی و لیبرالیسم غرب، بوده اند. حال سؤال این است که آیا این جریان در شبه قاره هند و ایران و مصر را نیز می‌توان متاثر از شاه ولی‌الله دهلوی دانست؟ و چگونه می‌توان این مهم را کشف و تحلیل نمود؟ بنابرتحقیق انجام شده بهنظر می‌رسد که می‌توان به شیوه تبیینی و تطبیقی و تحلیل محتوای دیدگاه آنان، این نظریات را در یک سیر تاریخی و تطور فکری در چند سده اخیر، متأثر از مبانی فکری متفکران تجددگرای شبه‌قاره هند مانند شاه ولی‌الله دهلوی نیز، دانست.
در تحلیل شخصیت دینی شاه ولی‌الله دهلوی و اندیشه های دینی او، می‌توان گفت که رویکرد نواندیشی کلامی او در شبه قاره هند و همچنین رویکرد سلفی و سنت گرایی او، از وی چهره ای بیشتر، نواندیش سنتی، ساخته است. بنابراین تبیین؛ جمع بین این دو در نظرات و مواضع دینی او جای بسی تأمل و تحقیق است و همینطور جای تأمل و تعجب است که روشن‌فکری جهان اسلام با محوریت نومعتزله، با اینکه ادعای نواندیشی دارد اما از اندیشه‌های سلفی دهلوی متأثر است.
لذا توجه به خاستگاه و منشأ چنین مسئله‌ای در میان قدماء دین و کلمات آنان از اهل تسنن و تشیع، بسیار با اهمیت به نظر می‌رسد. نوشته حاضر در طی چهار فصل، به مباحث مرتبط با این مسئله را در کلمات شاه ولی‌الله دهلوی و نیز در نظر نومعتزلیان، می‌پردازد، نومعتزلیانی مانند سید احمدخان هندی، اقبال لاهوری، ابوزید و سروش. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که می‌توان این نظرات را متأثر از نظرات دین‌شناسانه شاه ولی‌الله دهلوی، دانست.
واژگان کلیدی
استکشاف، تأثیرپذیری، اندیشه های شاه ولی‌الله دهلوی، نومعتزلیان.
