گزارش جلسه دفاع پایان‌نامه سرکار خانم فاطمه پور پیرعلی
۲۶ اسفند ۱۴۰۲
به حول و قوه الهی جلسه دفاع پایان‌نامه سرکار خانم فاطمه پور پیرعلی، مقطع کارشناسی‌ارشد، رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش تاریخ و تمدن اسلامی شنبه ۱۹ اسفند ۱۴۰۲ ساعت ۱۳ در دانشگاه معارف اسلامی برگزار گردید.
موضوع پایان‌نامه: پیامدهای فرهنگی حمله مغولان به جهان اسلام (تا سقوط ایلخانان).
استاد راهنما: جناب آقای دکتر سیدروح‌الله پرهیزکاری.
استاد مشاور: جناب آقای دکتر میرمحمدی.
استاد داور: جناب آقای دکتر محمد محمدی‌فر.
جلسه دفاع، پس از قرائت چند آیه از کلام‌الله مجید و اعلام برنامه توسط استاد محترم راهنما شروع و سپس دانشجو به ارائه گزارشی از پایان‌نامه پرداخت.
در ادامه داوران محترم نظراتشان را مطرح نمودند و بعد دانشجو و اساتید محترم راهنما و مشاور به دفاع از رساله پرداختند. و سپس اساتید برای نمره دانشجو به شور نشسته و بعد از آن صورتجلسه توسط استاد محترم راهنما قرائت گردید و با تشکر دانشجو از اساتید جلسه به اتمام رسید.
چکیده پایان‌نامه
مهمترین و اقعه تاریخی بعد از اسلام، فتنه تاخت و تاز مغول بود که در اوایل قرن هفتم هجری از مشرق آغازگشت و در مدت سی چهل سال از سواحل دریای چین تا حدود شام، تا خلیج فارس را تحت تصرف خود در آوردند. حمله مغول به جهان اسلام جزو مباحثی ست که زیاد به آن پرداخته شده، اما شاید جنبه فرهنگی آن کمتر مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است. حمله مغول به جهان اسلام ابتدا موجب تحولات منفی در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی شد. از جمله باعث تضعیف فرهنگ و هویت ملی، بحران کمبود جمعیت در اثر کشتارهای بی‌حد آن‌ها، سخت گیری از اجرای برخی آداب مسلمانی از جمله ذبح و…؛ اما بعد از استقرار حکومت ایلخانان و آرام شدن ویرانگری‌های مغولان، به مرور فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی اسلامی در آن‌ها اثر نمود و این بیابان گرد‌های خرافه پرستی که سررشته‌ای از علم و دانش و فرهنگ نداشتند، به مرور در تمدن اقوام مغلوب خود حل شدند و حتی خان‌های ایلخان از جمله غازان خان و ابوسعید به اسلام گرویدند. علمای بزرگی چون خواجه نصیر با نفوذ در دستگاه حاکمیت خدمات بسیاری از جمله جلوگیری از کشته شدن بیشتر مردم، رواج و گسترش دانش، ساخت مراکز دینی و… نمودند.
وحشیگری‌ها و صدمات فراوان چنگیز و پسرانش قابل اغماض نیست اما نمی‌توان از خدمات برخی از خان‌های ایلخانی به سرزمین‌های اسلامی نیز چشم پوشید. از خدمات این خان‌های مغول در زمینه دینی عبارت بود از ترویج مذهب تشیع در زمان برخی خان‌های شیعه، ساخت مساجد و عبادتگاهها و همچنین گسترش دین اسلام در سرزمین‌های چین و مغولستان نیز از اقدامات خان‌های نو مسلمان بود. صوفیگری نیز در این عصر رواج پیدا کرد تا تسلی باشد بر روح ویران شده مردم غارتزده آن زمان. سنت و قف نیز بعد از یک دوره فترت، در عصر ایلخانان جانی دوباره گرفت.
در عرصه علم و دانش نیز می‌توان گفت در این عصر، مدارس و مراکز علمی بسیاری ساخته شد. برخی علوم نیز در این عصر پیشرفت‌هایی را حاصل نمودند و دانشمندان و ادیبان بزرگی چون خواجه نصیر، قطب‌الدین شیرازی و خواجه رشید‌الدین فضل الله در این عصر می‌زیستند و خدمات فراوانی به علم و دانش این عصر نمودند و آثار علمی فراوانی پدید آوردند. در زمینه آداب و رسوم هم می‌توان گفت برخی از رسوم معقول مغول بر فرهنگ سرزمین‌های اسلامی وارد شد همچنین کلمات بسیاری از این عصر وارد زبان فارسی گردید مانند «پرچم»، «یاغی» و… اما مغولان که ابتدا سعی داشتند آداب و رسوم خود که اکثراً خرافی یا تحت تعلیمات کتاب اخلاقشان یعنی «یاسا» که قوانین و ضع شده از سوی چنگیز خان بود، را در جوامع اسلامی اجرایی نمایند که خب تأثیراتی نیز داشته اما به مرور این مغول‌ها بودند که با اسلام آوردن، تحت تأثیر فرهنگ و تمدن سرزمین‌های مغلوب خود قرار گرفتند.
در زمینه پوشاک نیز تا مدت‌ها از پوشش مخصوص خود استفاده می‌کردند اما به مرور زنان مغول که در بدو ورود به سرزمین‌های اسلامی، حجاب کاملی نداشتند، مانند زنان مسلمان، به پوشش اسلامی روی اوردند. مردان نیز که ابتدا حتی مجبور شدند کلاه مغولی بر سر بگذارند، در اواخر عصر ایلخانی، این چارچوب‌های تحمیلی از سوی حکومت، از آن‌ها بر داشته شد.
از دیگر خدمات ایلخانان می‌توان به برقراری ارتباط بین تمدنهای بزرگ چین و ایران و روم اشاره کرد که این ارتباط موجب تلفیق هنر و صنعت در عرصه‌های مختلفی گردید.
قالی بافی، گلیم بافی، پارچه بافی، ساخت صنایع دستی و سفالگری نیز در این عصر رونقی دوباره گرفت.
مسجد‌سازی و مدرسه‌سازی در شهر‌های مختلف، همچنین ساخت رصد خانه مراغه از جمله اقدامات انجام شده در این عصر بود.
واژگان کلیدی
پیامدهای فرهنگی، حمله مغول، ایلخانیان، تمدن اسلامی.
